Informed Consent
رضایت آگاهانه یک اصل حقوقی، نوعی رضایت پیش‌گیرانه است که بر اساس آن، فرد باید با آگاهی کامل از مزایا، خطرات و عوارض موجود، در یک اقدام (مثل درمان پزشکی، عمل جراحی یا عملیات ساخت) داوطلبانه ، اگاه شده و رضایت دهد.
مثال‌های کاربردی رضایت آگاهانه
* در ساخت و ساز افراردی که در معرض صرر قرار میگیرند ، رصایت آگاهانه میدهند.
* در پزشکی
– قبل از عمل جراحی، بیمار فرم رضایت‌نامه را امضا می‌کند که در آن عوارض احتمالی (مثل خونریزی، عفونت) ذکر شده است.
ارکان رضایت آگاهانه
برای اینکه یک رضایت‌نامه معتبر باشد، باید دارای این عناصر باشد:
۱. آگاهی کامل (اطلاع‌رسانی شفاف)
– ارائه تمام اطلاعات مربوط (مزایا، خطرات، عوارض، گزینه‌های جایگزین).
* مثال
– در پزشکی: بیمار باید بداند که یک جراحی چه عوارضی ممکن است داشته باشد.
– در ساخت و ساز : همسایه باید بداند احتمال فرو ریختن ساختمانش وجود دارد .
۲. اختیار (داوطلبانه بودن)
– فرد نباید تحت فشار، اجبار یا فریب قرار گیرد.
۳. صلاحیت تصمیم‌گیری
– فرد باید از نظر عقلی و روانی توانایی تصمیم‌گیری داشته باشد (مثلاً کودک یا فردی که اختلال روانی شدید دارد نمی‌تواند رضایت معتبر بدهد).
۴. شفافیت و فهمپذیری
– اطلاعات باید به زبان ساده و قابل فهم ارائه شود، نه با اصطلاحات تخصصی گیج‌کننده.
رضایت آگاهانه در ساخت و ساز
رضایت آگاهانه در ساخت‌وساز معمولاً به صورت ” تعهدنامه عدم اعتراض” یا ” رضایت‌نامه همسایگان و ذی‌نفعان ” انجام می‌شود.
برخی موارد کاربرد رضایت آگاهانه در ساخت‌وساز
* رضایت همسایگان قبل از شروع پروژه
– اگر ساخت‌وساز یک ملک بر حقوق همسایگان تأثیر بگذارد (مثل ایجاد سایه، کاهش نور، لرزش‌های ناشی از عملیات ساختمانی یا ترک خوردن دیوارهای مجاور)، سازنده باید رضایت کتبی همسایگان را بگیرد.
– مثال: اگر قرار است ساختمانی بلند ساخته شود که نور واحدهای مجاور را کم کند، باید از مالکان آن واحدها تعهدنامه عدم اعتراض دریافت شود.
* رضایت ساکنان برای تخریب یا نوسازی
– در مجتمع‌های مسکونی، اگر قرار باشد قسمتی از ساختمان تخریب یا بازسازی شود، باید از سایر ساکنان رضایت آگاهانه گرفته شود ، زیرا ممکن است به ساختار کل ساختمان آسیب بزند.
* پروژه‌های عمومی که بر مردم تأثیر می‌گذارند
– مثلاً اگر یک پل یا تونل شهری ساخته شود و باعث سروصدا، ترافیک یا آلودگی برای ساکنان محله شود، نهادهای مسئول باید جلسات توجیهی برگزار کنند و رضایت نسبی مردم را جلب نمایند.
اعتبار رضایت‌نامه در ساخت‌وساز
* در حقوق ایران
– ماده ۱۳۲ قانون مدنی: “کسی نمی‌تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود…”
– یعنی حتی اگر همسایه رضایت داده باشد، اما بعداً ضرر غیرمنطقی (مثل ترک خوردن دیوار یا خطر ریزش) ایجاد شود، این رضایت بی‌اثر است و می‌توان از طریق دادگاه اقدام کرد.
* در فقه اسلامی
بر اساس قاعده نفی ضرر :
– اگر ساخت‌وساز ضرر واضح و غیرقابل جبران به دیگران بزند، رضایت قبلی همسایه غیرمعتبر است، چون اسلام ضرر رساندن به دیگران را ممنوع کرده است.
– مثال: اگر کسی به همسایه‌اش بگوید: “حقوقت را می‌بخشم، هر طور می‌خواهی ساختمان بساز!” اما بعداً ساختمانش ترک بردارد، این رضایت نافذ نیست .
معتبر است :
✅ اگر ضرر جزیی و قابل جبران باشد (مثل سر و صدای موقت ساختمان‌سازی).
✅ اگر همه خطرات و عواقب به طور شفاف به طرفین توضیح داده شده باشد.
✅ اگر رضایت بدون اجبار یا فریب گرفته شده باشد.
معتبر نیست :
❌ اگر ضرر غیرمنطقی و غیرقابل جبران باشد (مثل خطر ریزش یا قطع دائمی نور).
❌ اگر اطلاعات نادرست داده شده باشد (مثل قول دادن به همسایه که “هیچ خطری ندارد”، درحالی که ساختمان بی‌دقت ساخته می‌شود).
راهکارهای عملی برای سازندگان و همسایگان
* برای سازندگان:
– قبل از شروع پروژه، جلسه‌ای با همسایگان برگزار کنید و خطرات احتمالی را شفاف توضیح دهید.
– اگر لازم است، حقوق مالی یا جبران خسارت را پیشنهاد دهید (مثلاً پرداخت هزینه‌های احتمالی تعمیرات).
– تعهدنامه‌های رسمی با حضور وکیل یا شهرداری تنظیم کنید.
* برای همسایگان:
– قبل از امضای هر رضایت‌نامه، از یک مهندس ساختمان یا وکیل مشورت بگیرید.
– اگر پس از ساخت‌وساز متوجه ضرر غیرمنطقی شدید، می‌توانید از طریق شهرداری و کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری یا دادگاه اقدام کنید.
⚠️ توصیه: در امور مهم رضایت آگاهانه (مثل ساخت‌وساز ، قراردادها ، پزشکی ) حتماً با وکیل دادگستری مشورت کنید.