قراردادهای فیدیک
قراردادهای FIDIC مجموعه‌ای از قراردادهای استاندارد بین‌المللی است که توسط فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور (Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils) تهیه شده‌اند. این قراردادها به طور گسترده در پروژه‌های ساخت و مهندسی در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قراردادهای FIDIC یک چارچوب قراردادی قوی و شناخته شده برای قراردادهای پیمانکاری ، پروژه‌های ساخت و مهندسی بین‌المللی ارائه می‌دهند که با تخصیص منصفانه ریسک و تعیین واضح وظایف و مسئولیت‌های طرفین، به اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌ها کمک می‌کنند.
هدف اصلی قراردادهای FIDIC
* تعیین روابط قراردادی بین کارفرما و پیمانکار.
* تخصیص منصفانه ریسک‌ها بین طرفین به گونه‌ای که هر ریسک توسط طرفی که بهترین توانایی برای تحمل و کنترل آن را دارد، بر عهده گرفته شود.
* ارائه یک چارچوب قراردادی استاندارد و قابل اعتماد برای پروژه‌های بین‌المللی.
چرا از قراردادهای FIDIC استفاده می‌شود؟
* استاندارد بین‌المللی: به طور گسترده در بسیاری از حوزه‌های قضایی و در انواع پروژه‌ها در سراسر جهان به رسمیت شناخته شده و استفاده می‌شوند.
* تخصیص منصفانه ریسک: تلاش برای توزیع متعادل ریسک‌ها بین کارفرما و پیمانکار.
* شرایط عمومی استاندارد: شامل شرایط عمومی قراردادی است که به عنوان پایه در نظر گرفته شده و برای اکثر پروژه‌ها مناسب است.
* راهنمایی برای شرایط خصوصی: راهنمایی‌هایی برای تهیه شرایط خصوصی (Particular Conditions) ارائه می‌دهند تا نیازهای خاص هر پروژه در نظر گرفته شود.
* مبانی هزاران پروژه موفق: بر اساس تجربه و درس‌های آموخته شده از پروژه‌های موفق در سراسر جهان تدوین شده‌اند.
* راهکارهای حل اختلاف: شامل رویه‌های چند مرحله‌ای برای حل اختلافات است که بر حل دوستانه اختلافات در طول پروژه تأکید دارد.
انواع اصلی قراردادهای FIDIC (معروف به “مجموعه رنگین کمان”):
قراردادهای FIDIC معمولاً با رنگ جلدشان شناخته می‌شوند:
* کتاب قرمز (Red Book) – شرایط قرارداد برای کارهای ساختمانی و مهندسی طراحی شده توسط کارفرما (Conditions of Contract for Construction for Building and Engineering Works Designed by the Employer):
* برای پروژه‌هایی که کارفرما مسئولیت تقریباً تمام طراحی را بر عهده دارد و پیمانکار کار را طبق مشخصات کارفرما اجرا می‌کند، مناسب است.
* پرداخت معمولاً بر اساس اندازه‌گیری مقادیر کار انجام شده (Bill of Quantities) صورت می‌گیرد.
* یک مهندس ثالث نقش نظارت بر کار و صدور گواهی پرداخت را بر عهده دارد.
* کتاب زرد (Yellow Book) – شرایط قرارداد برای کارخانه و طراحی-ساخت (Conditions of Contract for Plant and Design-Build for Electrical and Mechanical Plant and for Building and Engineering Works Designed by the Contractor):
* برای پروژه‌هایی که پیمانکار مسئولیت بخش عمده‌ای از طراحی را بر عهده دارد (طراحی تفصیلی بر اساس مشخصات کلی کارفرما).
* پرداخت معمولاً به صورت مبلغ مقطوع (Lump Sum) انجام می‌شود.
* پیمانکار مسئولیت کامل طراحی و اجرا را بر عهده دارد.
* کتاب نقره‌ای (Silver Book) – شرایط قرارداد برای پروژه‌های EPC/کلید در دست (Conditions of Contract for EPC/Turnkey Projects):
* برای پروژه‌های مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC) یا کلید در دست که پیمانکار مسئولیت کامل طراحی، تدارکات، ساخت و راه‌اندازی پروژه را بر عهده دارد.
* تخصیص ریسک قابل توجهی به پیمانکار داده می‌شود.
* پرداخت معمولاً به صورت مبلغ مقطوع و بر اساس نقاط عطف پروژه انجام می‌شود.
* کتاب سبز (Green Book) – قرارداد کوتاه فرم (Short Form of Contract):
* برای پروژه‌های نسبتاً کوچک با سرمایه کم یا زمان ساخت کوتاه (به طور تقریبی کمتر از 500,000 دلار آمریکا یا زمان ساخت کمتر از شش ماه).
* یک فرم ساده‌تر و کوتاه‌تر از سایر کتاب‌ها است.
* کتاب صورتی (Pink Book) – شرایط قرارداد برای خدمات مشاوره (Conditions of Contract for Consulting Services):
* برای قراردادهای خدمات مشاوره استفاده می‌شود.
* کتاب طلایی (Gold Book) – شرایط قرارداد برای طراحی، ساخت و بهره‌برداری (Design, Build and Operate Projects):
* برای پروژه‌هایی که شامل تعهدات بلندمدت بهره‌برداری و نگهداری علاوه بر طراحی و ساخت هستند، مناسب است.
اجزای اصلی یک قرارداد FIDIC:
یک قرارداد FIDIC معمولاً شامل دو بخش اصلی است:
* بخش اول (Part I) – شرایط عمومی قرارداد (General Conditions of Contract): شامل بندهای استاندارد است که برای اکثر پروژه‌ها قابل اعمال هستند.
* بخش دوم (Part II) – شرایط خصوصی قرارداد (Conditions of Particular Application): شامل بندهای خاص پروژه است که برای تطبیق شرایط عمومی با نیازهای منحصربه‌فرد پروژه تنظیم می‌شوند.
همچنین، قرارداد شامل موارد دیگری مانند موافقت‌نامه قرارداد (Contract Agreement)، نامه پذیرش (Letter of Acceptance)، نامه پیشنهاد (Letter of Tender) و ضمائم (مانند مشخصات فنی، نقشه‌ها، برنامه زمان‌بندی و غیره) می‌باشد.
نکات مهم در استفاده از قراردادهای FIDIC:
* شرایط خصوصی بسیار مهم هستند: تطبیق شرایط عمومی با نیازهای خاص پروژه از طریق شرایط خصوصی، کلید موفقیت در استفاده از قراردادهای FIDIC است.
* نقش مهندس (Engineer) یا نماینده کارفرما (Employer’s Representative): در بسیاری از فرم‌های FIDIC، نقش مهندس به عنوان یک شخص ثالث مستقل برای نظارت بر کار، صدور گواهی پرداخت و حل برخی اختلافات تعیین شده است. در صورت عدم وجود مهندس، این وظایف ممکن است بر عهده نماینده کارفرما باشد.
* رویه حل اختلاف چند مرحله‌ای: قراردادهای FIDIC معمولاً شامل یک رویه چند مرحله‌ای برای حل اختلافات هستند که شامل مذاکره، ارجاع به هیئت حل اختلاف (Dispute Avoidance/Adjudication Board – DAAB) و در نهایت، داوری بین‌المللی (معمولاً طبق قوانین اتاق بازرگانی بین‌المللی – ICC) می‌شود.
* توجه به قوانین حاکم: اگرچه قراردادهای FIDIC استاندارد بین‌المللی هستند، اما قانون حاکم بر قرارداد باید به طور واضح مشخص شود.