استیفای منفعت به معنای استفاده از مال یا دارایی دیگری و کسب بهره یا منفعتی از آن است. به عبارت ساده‌تر، زمانی که فردی بدون اجازه مالک، از مال او استفاده کرده و از آن سود ببرد، استیفای منفعت رخ داده است.
انواع استیفای منفعت
* استیفای منفعت عینی: استفاده مستقیم از خود مال است، مانند استفاده از خانه کسی برای سکونت یا استفاده از ماشین کسی برای رانندگی.
* استیفای منفعت حقوقی: استفاده از حقوقی که از مال ناشی می‌شود، مانند استفاده از حق آب یک زمین برای آبیاری زمین دیگری.
شرایط تحقق استیفای منفعت
* وجود مال غیر: باید مالی وجود داشته باشد که متعلق به شخص دیگری باشد.
* استفاده از مال: فرد باید از این مال به نحوی استفاده کند که منفعتی برای او حاصل شود.
* عدم اجازه مالک: استفاده از مال باید بدون اجازه صریح یا ضمنی مالک باشد.
پیامدهای استیفای منفعت
* مسئولیت مدنی: فردی که مرتکب استیفای منفعت شود، مسئول جبران خسارت وارده به مالک است. این خسارت می‌تواند به صورت پرداخت اجرت‌المثل (مبلغی که عرفاً برای استفاده از آن مال در آن زمان و مکان متعارف است) یا جبران خسارت وارده به مال باشد.
* جرم بودن در برخی موارد: در برخی موارد، استیفای منفعت می‌تواند جرم محسوب شود، مانند سرقت یا تصرف غیرقانونی.
ماده 337 قانون مدنی و استیفای منفعت
ماده 337 قانون مدنی به صراحت به موضوع استیفای منفعت از مال غیر می‌پردازد. بر اساس این ماده، هرگاه کسی بر حسب اذن صریح یا ضمنی از مال غیر استیفای منفعت کند، صاحب مال مستحق اجرت‌المثل خواهد بود، مگر این که معلوم شود که اذن در انتفاع مجانی بوده است.
مثال‌هایی از استیفای منفعت
* استفاده از آب چاه همسایه بدون اجازه
* استفاده از برق همسایه بدون اجازه
* سکونت در خانه‌ای که به فرد تعلق ندارد
* استفاده از زمین کشاورزی دیگری برای کشت محصولات
تفاوت استیفای منفعت با اجاره
در اجاره، فرد استفاده‌کننده با پرداخت اجاره بها، مجاز به استفاده از مال می‌شود. اما در استیفای منفعت، استفاده از مال بدون پرداخت وجه و به صورت غیرقانونی صورت می‌گیرد.
نکته: استیفای منفعت می‌تواند عواقب حقوقی و کیفری جدی داشته باشد. بنابراین، قبل از استفاده از هر مالی که به شما تعلق ندارد، حتماً از اجازه مالک آن اطمینان حاصل کنید.