سیستم عوارض جاده‌ای به روش‌ها و فناوری‌هایی گفته می‌شود که برای جمع‌آوری هزینه استفاده از جاده‌ها، بزرگراه‌ها، تونل‌ها و پل‌ها از رانندگان به کار می‌روند. هدف اصلی این سیستم‌ها تامین مالی ساخت، نگهداری و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل است.
انواع سیستم عوارض جاده‌ای
1. سیستم‌های عوارض نقدی (Manual Tolling Systems):
* در این روش، رانندگان در ایستگاه‌های عوارضی توقف کرده و مبلغ تعیین شده را به صورت نقدی پرداخت می‌کنند.
* این روش به دلیل ایجاد صف‌های طولانی، افزایش زمان سفر و مصرف سوخت بالا، به تدریج جای خود را به سیستم‌های الکترونیکی می‌دهد.
2. سیستم‌های عوارض الکترونیکی (Electronic Tolling Systems – ETS):
* در این روش، پرداخت عوارض به صورت الکترونیکی و بدون نیاز به توقف خودرو انجام می‌شود. این امر باعث کاهش ترافیک، صرفه‌جویی در زمان و کاهش آلودگی هوا می‌شود.
* سیستم‌های عوارض الکترونیکی خود به چند نوع تقسیم می‌شوند:
* سیستم‌های مبتنی بر برچسب (Tag-based Systems): یک برچسب الکترونیکی (RFID) روی خودرو نصب می‌شود و هنگام عبور از زیر دستگاه‌های خواننده در ایستگاه‌های عوارضی، مبلغ عوارض به صورت خودکار از حساب مرتبط با آن برچسب کسر می‌گردد.
* سیستم‌های مبتنی بر تشخیص پلاک خودرو (License Plate Recognition – LPR): دوربین‌های نصب شده در ایستگاه‌های عوارضی، پلاک خودرو را ثبت می‌کنند و مبلغ عوارض از طریق روش‌های مختلف (مانند ارسال قبض، کسر از حساب بانکی ثبت شده یا پرداخت آنلاین) از مالک خودرو دریافت می‌شود.
* سیستم‌های ترکیبی: از ترکیب برچسب و تشخیص پلاک برای افزایش دقت و کارایی استفاده می‌کنند.
* سیستم‌های مبتنی بر GPS/GNSS: با استفاده از فناوری موقعیت‌یابی جهانی، مسافت پیموده شده در جاده‌های عوارضی محاسبه و بر اساس آن هزینه دریافت می‌شود. این روش نیاز به ایستگاه‌های عوارضی فیزیکی ندارد.
مزایای سیستم عوارض جاده‌ای (به ویژه نوع الکترونیکی):
* تامین مالی زیرساخت‌ها: جمع‌آوری عوارض، منبع درآمدی برای ساخت، نگهداری و توسعه جاده‌ها فراهم می‌کند.
* کاهش ترافیک: سیستم‌های الکترونیکی با حذف نیاز به توقف، باعث روانی ترافیک در محل‌های عوارضی می‌شوند.
* صرفه‌جویی در زمان و هزینه: رانندگان در زمان صرفه‌جویی کرده و هزینه سوخت ناشی از توقف و حرکت مجدد کاهش می‌یابد.
* کاهش آلودگی هوا: کاهش ترافیک و مصرف سوخت منجر به کاهش انتشار آلاینده‌ها می‌شود.
* مدیریت بهتر ترافیک: امکان اعمال نرخ‌های متفاوت در ساعات مختلف شبانه‌روز برای مدیریت تقاضای ترافیک وجود دارد.
* افزایش ایمنی: کاهش توقف‌های ناگهانی در محل‌های عوارضی می‌تواند از بروز تصادفات جلوگیری کند.
چالش‌های سیستم عوارض جاده‌ای:
* هزینه پیاده‌سازی و نگهداری: استقرار سیستم‌های الکترونیکی نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه و هزینه‌های نگهداری است.
* حریم خصوصی: نگرانی‌هایی در مورد جمع‌آوری و ذخیره اطلاعات تردد خودروها وجود دارد.
* پذیرش عمومی: ممکن است برخی از رانندگان با پرداخت عوارض یا نحوه عملکرد سیستم‌های الکترونیکی مخالف باشند.
* یکپارچه‌سازی سیستم‌ها: در صورت وجود سیستم‌های مختلف در مناطق گوناگون، یکپارچه‌سازی آن‌ها می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
* اجرای قانون و برخورد با متخلفان: نیاز به سازوکارهای قانونی برای برخورد با رانندگانی که از پرداخت عوارض امتناع می‌کنند، وجود دارد.