حق ریشه
نسق . (ن َ ، س َ )
نسق به معنی روش و قاعده می باشد و از نظر اصطلاحی عبارت است از حق استفاده و بهره‌برداری از زمینی است که مالک آن شخص دیگری است. این حق معمولاً در رابطه با کشاورزی و استفاده از زمین برای کشت و زرع به کار می‌رود.
به عبارت ساده‌تر:
* فردی که نسق دارد، می‌تواند از زمینی که مالک آن نیست برای کشاورزی استفاده کند.
* در مقابل، مالک زمین نیز از این فرد حق بهره‌برداری دریافت می‌کند.
اصطلاحات مرتبط با نسق
حق نسق ، حق زارعانه ، حق آب و گل ، حق کشت و زرع یا حق کارافه (در اصطلاح شمال کشور ) مترادف های این اصطلاح می باشد.
نسق‌داری حق داشتن نسق قابل انتقال و موروثی بوده است. کشاورز حقی دائمی نسبت به قطعه زمین داشته . کشاورزان حق فروش زمین را بنا به شرایط قرارداد مابین خود دارا بودند.
سرنسقی عبارت بود از بهایی که دهقان بابت حق کشت زمین به کدخدا میداد.
برخی از انواع نسق و کاربردهای آن
* نسق زراعی: رایج‌ترین نوع نسق است که در آن فردی حق کشت و زرع در زمینی را دارد که مالک آن شخص دیگری است.
* نسق چراگاهی: در این نوع نسق، فرد حق چرای دام در زمین دیگری را دارد.
* نسق آبیاری: در برخی موارد، نسق به حق استفاده از آب برای آبیاری زمین‌های کشاورزی تعلق می‌گیرد.
تاریخچه نسق
با شروع اصلاحات ارضی در سال ۱۳۳۸ دولت زمین را از خان ها و مالکان بزرگ گرفت و بین رعیت های همان زمین تقسیم کرد. بر اساس این قانون، شخص دارای نسق زمین ، مالک قانونی آن می باشد و از لحاظ قانونی قابلیت انتقال را به اشخاص دیگر دارد. در واقع از نسق به عنوان سند و مدرک ملک استفاده می گردد.
بنابر این مقدار زمین هایی که فردی جهت آبادانی آن اقدام نموده و تحت تصرف وی می باشد نسق زراعی اطلاق می شود.
نسق بر پایه لایحه قانون واگذاری و احیا زمین‌ها، مصوب ۲۶ فروردین ۱۳۵۹، عبارت است از عملکرد آبادانی کسی که به آبادی زمین اقدام کرده است.
معامله زمین نسقی
جهت معامله زمین نسقی خریدار باید برای دریافت استعلام به دفترخانه ای که نسق در آن ثبت گردیده و همچنین به اداره جهاد کشاورزی مراجعه نموده و بعد از حصول اطمینان از صحت نسق اقدام به خریداری ملک کند.
واگذاری نسق از طرف مالک به دیگری در عرف محل ، چنانچه بدون ذکر مدت و به طور مطلق ، با دریافت وجه مورد توافق صورت گرفته باشد، با توجه به ماده ۱۰ قانون مدنی، قرارداد مذکور بین طرفین و قائم مقام قانونی آنها نافذ و لازم الاجرا است و لذا نه مالک و نه ورثه او، حق استرداد زمین مورد کشت و زرع را از منتقل‌الیه یا ورثه او نخواهند داشت.
نکته مهم:
* نسق در همه جوامع و در همه زمان‌ها به یک شکل تعریف نشده است.
* قوانین مربوط به نسق در هر کشور و منطقه ممکن است متفاوت باشد.
